το Καινούργιο

Χωριό της επαρχίας του Αλύκου, σήμερα ανήκει στο Δήμο της Φοινίκης.

Απλωμένο σε μια ράχη  σε υψόμετρο 100 μ., έξι χιλιόμετρα νοτίων των Αγ. Σαράντα, στη μέση του αυτοκινητόδρομου Τσούκα –Μουρσί -Σκάλα.

Οι κάτοικοί του είναι όλοι ελληνικής καταγωγής.

Το χωριό είναι αρχαίο και οι ρίζες του δεν έχουν σχέση με την σημερινή τοποθεσία.Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα απλώνονταν στις όχθες της λίμνης του Βουθρωτού, μετά μετακόμισαν εκεί που είναι σήμερα. Το όνομά του από το καινούργιο=νέο χωριό.

Σύμφωνα με τις οθωμανικές στατιστικές το 1852 το χωριό ήταν τσιφλίκι με 13 σπίτια. Βάσει της απογραφής του 1913 είχε 13 σπίτια με 165 κατοίκους, ενώ το 1923 κατέβηκε στα 12 σπίτια με 95 κατοίκους. Το 1935  έχει 14 οικογένειες με 112 κατοίκους που πλήρωναν 65 χρυσά φράγκα  οικοδομών και 295 ζώων. Η οικονομική κατάσταση πενιχρότατη.

Κατά τις εξεγέρσεις του 1862-1866 οι κάτοικοί του διακρίθηκαν για τους αγώνες για ελευθερία  και ανεξαρτησία.

Από το χωριό αυτό κατάγεται ο καπετάν Θωμάς Σπύροςπου έζησε στα χρόνια 1830 - 1880. Αγωνίστηκε στον αγροτικό ξεσηκωμό (1862 - 1864).

 Το χωριό  αναγνωρίστηκε ως Κεφαλοχώρι από την Υψηλή Πύλη της Κωνσταντινούπολης. Όπως και τα άλλα κεφαλοχώρια, υποχρεούνταν να εκτελεί μόνο εντολές με υπογραφή Σουλτάνου.
Ο Καπετάνιος πήρε την απόφαση: «Πρέπει να πάρω μακρινό ταξίδι. Δεν πάω  στην Πόλη να αποκτήσω φήμη και αξιάδα, πάω γιατί στα ταπιά  είναι η υπογραφή μου».

Οι αγάδες του Δελβίνου, όταν επέστρεψε, του έστησαν παγίδα.Όταν ανυποψίαστος ο καπετάνιος πάει στον τουρκόγυφτο κουρέα, εκείνος τον περίμενε ευγενικά. Όταν ξεκίνησε με το κοφτερό ξουράφι να του κόψει τις τρίχες στο λαιμό, του έκοψε με σβελτάδα το λαιμό. Ο καπετάνιος σωριάστηκε στο πάτωμα. Το αίμα του γέμισε το κουρείο. Ο τουρκόγυφτος με τρεμάμενα χέρια έψαξε στα στήθη του καπετάνιου τα αιματοβαμμένα ταπιά. ­

Το όνομα του καπετάν Θωμά Σπύρου έμενε βαθιά χαραγμένο στη μνήμη των  Καινουριωτών κι όλων των κατοίκων της  Βορείου Ηπείρου.

Ο Καπετάνιος ζει μέσω των τραγουδιών. Το τραγούδι που τραγουδιόνταν και θα τραγουδιέται πάντα σε γάμους και πανηγύρια:

Το μάθαταν τι γίνηκε;
Μωρ' τούτη την βδομάδα
Το Θωμά Σπύρο σφάξανε,
Μες του Σαραγιού την πόρτα
Θωμά μας ποιος σε έσφαξε;­
Αχ, πέστε μας, Δελβινιώτες…

Σύμφωνα με την επιθεώρηση, το 1935 εδώ λειτουργούσε μικτό τριτάξιο σχολείο με 14 μαθητές από το Καινούργιο, 12 από το Καραλίμπεϊ (Φανάρι) και 20 από το Μεμούζμπει (Πλάκα) με έναν διδάσκαλο, τον Νικόλαο Ζαχαρά από το ΚακοδίκιΔελβινου, απόφοιτος Κερκυραϊκής Σχολής.
Μαζί με τα γύρω χωριά δημιούργησαν τον Ενωμένο Συνεταιρισμό «Νέα Ζωή» και το 1972 ενώθηκαν με 17 άλλα χωριά στον Συνεταιρισμό Ανώτερου Τύπου της Φοινίκης.

Η κυριότερη κατεύθυνση της οικονομίας τους τα σιτηρά, κυρίως το καλαμπόκι, και η κτηνοτροφία.
Στα χρόνια της συνεταιριστικής ζωής άνοιξε εμπορική και ιατρική μονάδα και ο πληθυσμός έφθασε τους 460 κατοίκους.

Σήμερα ο αριθμός των κατοίκων, λόγω της μετανάστευσης, μειώθηκε αισθητά.


(από συνεργάτη της ΣΦΕΒΑ στη Β. Ήπειρο)